Diễn đàn ‘Học thật, thi thật, nhân tài thật’: Ngành giáo dục phải nhìn thẳng vào sự thật

Cả ngày học ở trường xong, chưa kịp nghỉ ngơi hay ăn uống gì, nhiều học sinh đã được chở đến các lớp học thêm này.

Thui chột suy nghĩ độc lập

Con chị bạn tôi bảy năm liền là học sinh giỏi nhờ đạt điểm cao trong các đợt kiểm tra, thi học kỳ. Chị chia sẻ trước thi học kỳ khoảng một tháng, hai vợ chồng tăng tốc thay phiên chở con tới nhà cô giáo để luyện thi. Cụ thể là giải các bài tập na ná với đề thi học kỳ. Lúc thì mua bánh mì, xôi, cơm mang theo.

Trong một tháng đó, tuần đầu tiên có thể học hai buổi rồi mỗi tuần còn lại tăng dần 3, 4, 5 buổi. Tùy theo lớp, học phí cho mỗi buổi học từ 150.000 – 250.000 đồng. Có lần tôi đến nhà lúc khoảng 10h tối vẫn thấy cháu ngồi cặm cụi làm bài, chị ngồi bên cạnh theo dõi. Chị nói nhờ vậy con đạt thành tích cao trong học tập.

Làm theo bài mẫu không chỉ ở các môn toán, lý, hóa, tiếng Anh mà còn có môn văn. Đứa cháu làm văn theo bài mẫu tả “bà ngoại của em” nào là hình dáng già yếu, da nhăn nheo sạm nhám, tóc bạc phơ, lưng còng; trong khi bà ngoại còn trẻ, khỏe mạnh, da trắng, tóc đen, lưng thẳng.

Tôi hỏi sao tả nhân vật không giống ngoài đời thực? Cháu trả lời rằng: “Cô giáo bảo phải làm theo bài mẫu thì điểm mới cao”.

Muốn cháu độc lập suy nghĩ, hiểu và tả nhân vật theo thực tế nên tôi khuyên hãy quan sát thấy bà ngoại thế nào thì cứ tả đúng, đừng viết những điều không có. Bài văn ấy cháu làm gần hai trang giấy, tôi đọc qua và góp ý thêm nhằm giúp cháu chỉnh sửa bổ sung để có bài văn hoàn chỉnh hơn.

Tuần sau đi học về, cháu đưa cho tôi bài văn có lời phê của cô giáo “Trừ 3 điểm, chỉ còn 5 điểm, vì không làm theo mẫu – Bà ngoại phải có hình dáng “già yếu, tóc bạc phơ, lưng còng…”.

Chương trình dạy và học bây giờ vẫn “thầy đọc, trò chép”. Giáo viên lên lớp chủ yếu đảm bảo thời lượng trong giáo trình, khi thi hoặc kiểm tra chỉ cần chép nguyên xi bài giảng là có điểm cao. Không ít phụ huynh vô tình hỗ trợ cho con mình học tủ, làm theo bài mẫu. Điều này góp phần làm thui chột suy nghĩ độc lập, học sinh chỉ cần bắt chước làm theo.

Tôi ấn tượng với đứa con trai 8 tuổi của chị bạn ở Đức trong lần về Việt Nam. Cậu bé tự nghĩ, mạnh dạn bày tỏ chính kiến của mình trước những người xung quanh. Như lúc gia đình cùng đi siêu thị, chị muốn mua tặng cha mình chiếc áo nên hỏi ông thích loại nào nhưng lại nhận được câu trả lời: “Tùy con, loại nào cũng được mà”. Cậu bé sẵn đứng bên cạnh đó liền nói: “Ông hãy nói ông thích mặc áo kiểu nào, mẹ con mới biết để mua”.

Quan sát, tôi thấy cậu bé còn có năng lực nhận xét, phẩm bình tình huống diễn ra một cách độc lập. Chẳng hạn trong lúc cả nhà cùng ngồi ăn uống trò chuyện với nhau thì một người bất chợt hỏi cậu bé “Ai quan trọng nhất đối với con ?”. Khi đó, có người gợi ý “cha hay mẹ?”. Nhưng cậu bé đã trả lời hoàn toàn khác: “Con là quan trọng nhất với chính mình”.

Chị bạn kể trường tiểu học ở Đức có môn học “Trách nhiệm bản thân” rèn luyện cho học sinh cách nghĩ, cách tư duy và tự chịu trách nhiệm với những quyết định của mình. Ngoài kiến thức bài giảng không câu nệ vào khuôn mẫu đã định, giáo viên còn có nhiệm vụ hướng dẫn học sinh biết đối diện với tình huống không lường trước và khả năng có thể sai để tự điều chỉnh cho thích hợp, coi trọng cách học hơn là đạt kết quả cụ thể nhất thời.

Nước ta trong suốt chiều dài lịch sử có rất nhiều tấm gương tuổi trẻ, nhi đồng, thiếu niên với ý chí quật cường, độc lập trong suy nghĩ, khẳng định chính mình… Tiếc là nhiều năm qua ngành giáo dục chạy theo thành tích ảo, chưa coi trọng khâu rèn luyện phẩm chất tư duy độc lập và dám là chính mình cho học sinh nhỏ tuổi.

Ru ngủ nhau bằng điểm số

Thi cử thì học tủ, thi học sinh giỏi thì luyện bài mẫu. Cùng ru ngủ nhau bằng những điểm số cao ngất ngưởng, lớp đạt 42/43 học sinh giỏi và xuất sắc. Trên ghế nhà trường cách học làm theo bài mẫu, thầy nói trò chép. Hệ lụy là học sinh thụ động, quen với ảo giác và những điều không có thật gán cho mình. Khi đối diện với thực tế thì lúng túng, những thành tích ảo đó đã tan vỡ như bong bóng.

Vì thành tích đã học giả, học tủ, làm theo bài mẫu không chỉ khiến học sinh giảm đi khả năng sáng tạo, thụ động mà có thể dẫn đến tiêu cực. Điển hình là tình trạng gian lận điểm thi trong những năm qua, nhất là ở cấp THPT quốc gia, là nỗi xấu hổ trong ngành giáo dục với mức độ nghiêm trọng chưa từng có, nâng điểm cướp mất ước mơ của những thí sinh khác.

Chỗ cho những thí sinh này trong giảng đường đại học bị cướp mất bởi những người không có năng lực mà có quan hệ, chạy chọt. Đáng lên án nhất ở đây chính là người lớn tự tha hóa, lừa dối bản thân mình chưa đủ lại kéo cả thế hệ con cháu vào vòng xoáy lọc lừa, suy đồi đạo đức rồi bấu víu vào các giá trị ảo.

Tiêu cực dễ thấy nhất trong thi cử, không còn là sự ngạc nhiên hay điều bất ngờ nữa vì đâu phải là lần đầu. Cứ tới mùa thi, báo chí và dư luận lại có dịp chỉ ra tiêu cực. Xâu chuỗi lại các tiêu cực với nhiều chiêu trò quái dị nào là “phao thi”, đưa trước đáp án, làm ngơ cho thí sinh chép bài, thậm chí người lớn còn chạy chọt cho con cháu mình có điểm cao trúng tuyển đại học.

Hẳn sẽ còn những tiêu cực khác đang được che đậy, chưa phát hiện. Ngành giáo dục có hàng loạt căn bệnh chạy theo thành tích nào là giải thưởng, danh hiệu tràn lan… Thậm chí tiêu cực còn xảy ra trong kỳ thi học sinh giỏi quốc gia, thí sinh được luyện thi như luyện gà chọi và học tủ với “bài mẫu”.

Nhìn thẳng vào sự thật

Thiết nghĩ ngành giáo dục cần nhìn thẳng vào sự thật, chấp nhận học thật, thi thật thì mới có nhân tài thật, đừng chạy theo thành tích ảo. Cần có giải pháp cương quyết của cả hệ thống chính trị xã hội mới góp phần đẩy lùi bệnh thành tích, học giả học tủ, làm theo bài mẫu hay gian lận trong học tập, thi cử.

Trước tiên, ngành giáo dục phải thể hiện bằng hành động thiết thực, chấp nhận thực tế đã học thì phải có đậu có rớt, học thật thi thật, đừng chạy theo thành tích hay danh hiệu ảo nữa, đừng giữ quan niệm làm nghiêm thì học sinh đậu thấp.

Có thể bỏ các kỳ thi học sinh giỏi để tránh tình trạng luyện “gà chọi”. Thậm chí, bỏ luôn kỳ thi tốt nghiệp THPT. Giao xét tuyển về cho các trường đại học, cao đẳng, trung cấp để căn cứ vào học bạ và phỏng vấn trực tiếp thí sinh để phù hợp với đặc thù từng trường, từng ngành.

Với cấp học phổ thông nên rèn luyện cho học sinh hãy là chính mình, giúp học sinh làm theo suy nghĩ mình cho là đúng và dám chịu trách nhiệm với những điều đó cũng như tự khẳng định bản thân mình. Phụ huynh, người lớn phải nêu gương trung thực, phê phán thói hư danh và dối trá.

Hơn nữa, phải thay đổi cách dạy và cách học, chú trọng hiểu hơn là biết. Không chỉ dạy cho học sinh biết cái gì mà là giúp học sinh hiểu tại sao, bằng cách nào biết được cái đó. Bài giảng không nên cứng nhắc, không lệ thuộc vào những giáo điều sao cho học sinh thích nghi với những biến đổi ngẫu hứng, chủ động tư duy sáng tạo, có khả năng tự thay đổi cho thích hợp từng hoàn cảnh.

Cách giáo dục này có thể không cung cấp nhiều kiến thức nhưng có thể giúp học sinh tự học, tìm tòi, hiểu sâu hơn, thậm chí hiểu khác đi bằng cách sáng tạo và tự điều chỉnh. Điều này đơn giản, không khó mà còn cắt giảm khối lượng kiến thức đồ sộ mà học sinh phải thuộc. Nhiều khi chỉ đưa ra một tình huống, một đoạn văn rồi hướng dẫn học sinh cách hiểu về bối cảnh, tác giả, hàm ý chính vẫn còn hơn là dạy tràn lan cả tác phẩm dài dòng.